Waarom is dat kunst? Daarom, zegt de kunstenaar
Verwarring in de kunst is niet vreemd en de tentoonstelling ‘How on earth should this be art?!’ confronteert ons hiermee. In een recent artikel van kunstenaar Tinkebell geeft ze een diagnose van een probleem in de hedendaagse kunsten, waar we het gemakkelijk mee eens kunnen zijn. Maar de voorgeschreven behandeling van de kwestie die de kunsten al een aantal jaren plaagt, lijkt ons weinig verder te helpen. Wat is er toch gaande in de hedendaagse kunsten en hoe moeten we dat begrijpen?
Naar aanleiding van de tentoonstelling in Concordia (Enschede) legt Tinkebell uit waarom kunstwerken ons voor een probleem stellen. De hedendaagse kunsten lijken zich zelden aan regels te houden en het is daarom niet altijd gemakkelijk om een kunstwerk te herkennen. Maar bovenal is niet altijd duidelijk wat (artistiek, of esthetisch) interessant is en waar de kunstliefhebber attent op moet zijn. Hebben we het dan allemaal verkeerd begrepen?
Een les in kunst
Volgens Tinkebell heeft de kunstliefhebber een les in de kunst nodig, om beter te begrijpen wat er gaande is. Ze betoogt dat de context bepalend is voor wat kunst is en dat de kunstenaar de context (volledig) bepaalt. Mochten we twijfelen, dan hoeven we alleen maar te weten of de kunstenaar claimt dat het een kunstwerk is. Waarom is dat een kunstwerk? Omdat de kunstenaar het zegt.
Maar helaas is het voorstel van Tinkebell a) geen echte oplossing voor het probleem dat ze analyseert, en, b) een stap te ver in de analyse. De overdrijving van de rol van de kunstenaar in het bepalen van de context is problematisch en schept verwarring. Want wat is een kunstenaar anders, dan iemand die kunstwerken maakt? Uit deze cirkel is geen ontsnappen mogelijk en de les gaat zo aan onze neus voorbij.
De les van Tinkebell doet denken aan de theorie van filosoof George Dickie, die de ‘institutionele definitie’ van de kunsten beschreef. Die definitie zegt dat iets een kunstwerk is, als het door een kunstvertegenwoordiger in een kunstinstitutie ter waardering voor een kunstpubliek wordt aangeboden. Kort, waarom is het kunst? Omdat het in een kunstinstituut staat. Maar waarom staat het in een kunstinstituut? Omdat een vertegenwoordiger van de kunst (misschien een kunstenaar) dat wilde. En wat is een kunstenaar? Zo blijven we eindeloos in cirkels draaien.
Kunst als praktijk
Volgens filosoof Ben Tilghman is de vraag ‘Maar is dat kunst?’, geen vraag naar een definitie, of een theorie. De beschouwer wil weten hoe hij zich moet verhouden tot het kunstwerk. Het antwoord ‘kunst is wat de kunstenaar maakt’, is niet alleen een problematische cirkelredenering, maar geeft bovendien geen inzicht in wat we moeten doen met de kunstwerken die verwarring scheppen. De vraag hoe we met een kunstwerk om moeten gaan, is een praktische vraag, geen theoretische, zoals bijvoorbeeld Dickie lijkt te denken. En die vraag wijst volgens Tilghman inderdaad op de context die Tinkebell slechts benoemt.
Maar wat is context? Bepaalt die niet overal, in elke menselijke praktijk, de betekenis van wat we doen, zeggen en laten? Daarom helpt benoemen weinig. In het interview maakt Tinkebell duidelijk dat er veel meer bij komt kijken om een context te creëren die kunstzinnig is. Ik denk dat er meer kan worden gezegd over de factoren en actoren, die een rol spelen in deze context en dat we daardoor ook meer van de kunsten kunnen begrijpen.
De kunsten zijn een praktijk die gedeeld wordt door mensen. Mensen spelen verschillende rollen in de kunstpraktijk, die zich tot elkaar verhouden door complexe mechanismen van interactie. Zo heb je de kunstenaars, kunstwetenschappers, curatoren, kunstcritici, kunstfilosofen, kunstliefhebbers, etc., die contact met elkaar hebben en elkaar wederzijds beïnvloeden. Het is onwaarschijnlijk dat er één factor is aan te wijzen die alles bepaalt. Alsof een kunstenaar in isolement zijn kunst maakt. Nee, er is ook nog een (kunst)geschiedenis waartoe de kunstenaar zich verhoudt, tradities, stromingen en stijlen. Daarbij komt ook nog de zoektocht naar iets origineels binnen de actuele maatschappij waarin de kunstenaar zich bevindt. En dat is ook het mooie van de kunsten: ze staan open, voor interpretatie, voor de toekomst en voor nieuwe ontwikkelingen.
De uitspraak ‘Maar is dat kunst?’ kan misschien ook een ontredderde vraag zijn naar de legitimatie, het bestaansrecht van de hedendaagse kunsten. Dat is een onderwerp voor een latere blogpost.
Kunst ervaren
Maar hoe kunnen we die les in de kunst leren? Ik denk dat Tinkebell zeker op het juiste spoor zit met haar laatste advies. We moeten vooral veel kunstwerken ervaren, naar exposities gaan en met elkaar praten over wat we hebben meegemaakt. De vraag wat artistiek, of esthetisch interessant is, speelt in het betoog van Tinkebell geen enkele rol, terwijl ze wel benadrukt dat het hier om zou moeten gaan voor de toeschouwer. En wat artistiek of esthetisch interessant is, speelt ook in het creatief proces van de kunstenaar een belangrijke rol. Zeer bewust van de ontwikkelingen in de hedendaagse kunst confronteert Tinkebell ons met dit actuele probleem voor de kunstliefhebber én kunstenaar.
Voor de tentoonstelling in Concordia heeft Tinkebell een selectie gemaakt van kunstenaars die op verschillende manieren omstreden zijn. De tentoonstelling is tot 2 juli 2017 te bezoeken.
Lees hier het artikel van Tinkebell. En kijk hier voor meer informatie over de tentoonstelling.
In de zomermaanden is Atelier KunstMaat met vakantie. In september verschijnt er weer een nieuw blog, tot die tijd doe ik inspiratie op. Namens alle begeleiders wens ik je een fijne vakantie! Heb je goede ideeën voor ons blog? Of wil je zelf een artikel insturen? Laat het ons gerust weten.
Filosoof, kunstenaar en schrijver. Geïnteresseerd in kunst, wetenschap en gezondheidszorg en altijd op onderzoek uit. Voor het blog van AKM KunstMaat schrijf ik over interessante onderwerpen voor studenten in het kunstonderwijs. Ik heb een een grijs met witte kat en hou van avondwandelingen.