Persoonlijke ontwikkeling in de kunsten: een professionele taak?
De laatste jaren is er steeds meer aandacht in het kunstonderwijs voor de vraag ‘wie je bent als persoon’. Dat kan een lastige vraag zijn om eenduidig te beantwoorden. Het idee is dat inzicht in wie je bent bijdraagt aan je ontwikkeling, je opleiding, je carrière en aan de relaties die je aangaat, aan vrijwel alles. Maar waarom wordt er zoveel waarde gehecht aan deze vraag en wat is de relevantie voor studenten in de kunsten?
Open en gesloten vragen
Er zijn open en gesloten vragen. Een gesloten vraag, zoals ‘hoeveel mensen wonen er in Groenland?’, gaat samen met een duidelijke methode om het antwoord te bereiken. Je telt het aantal mensen en hoopt dat duidelijk is wat we een ‘mens’ noemen. Maar de vraag ‘wat een mens is’, is dan weer een typisch open vraag. Het is bij open vragen niet altijd duidelijk hoe de vraag beantwoord kan worden en van welke methode we gebruik moeten maken om een antwoord te krijgen. We kunnen argumenten aandragen waarom we denken dat we van een mens spreken in een bepaalde situatie, onder bepaalde omstandigheden, en maken dan gebruik van verschillende methoden, maar kunnen hier ook weer vragen bij stellen.
Who am I?
Maar de vraag wie ik, als mens, in dit leven ben, is misschien niet definitief te beantwoorden, zelfs al gebruik je verschillende methoden tegelijk. De Deense filosoof Søren Kierkegaard (1813-1855) legt het als volgt uit in zijn dagboeken. Telkens als ik mezelf de vraag ‘wie ik ben’ voorleg, ben ik het die de vraag stelt, die het antwoord moet geven en blijf ik in de tijd dat ik de vraag probeer te beantwoorden steeds veranderen. Kort gezegd: Het ontbreekt aan een vast punt in de tijd om een sluitend antwoord te geven op de vraag ‘wie ik ben’. En wanneer mijn leven voltooid is en het antwoord gegeven zou kunnen worden, zijn zowel de vraag als het antwoord irrelevant en waarschijnlijk ontoegankelijk voor mij. Zo lopen we tegen een lastige, filosofische kwestie aan.
Wat moeten we met de vraag naar het zelf?
Toch is de vraag ‘wie ben ik?’ zeer alledaags en is het niet ongehoord dat iemand die met deze kwestie worstelt, intensief op de vraag reageert. Wanneer je niet goed weet wie je bent, lijkt er iets verloren in hoe je het leven leidt. Het is niet dat je een antwoord nodig hebt dat voor eens en altijd vaststelt wie je bent. En je hoeft ook niet gelijk een hele theorie te kunnen onderbouwen. Hoe je die vraag kunt benaderen en welke methoden kunnen helpen bij een antwoord, zal ik in een andere blogpost uitgebreider bespreken.
In het beroep van kunstenaar heeft de vraag bijzondere relevantie, omdat het vrijwel onmogelijk is om niet na te denken over wie je bent als persoon, wanneer je probeert om je uit te drukken met een medium in de kunsten. Een creatie is iets volstrekt anders dan een product, omdat het niet simpelweg de functie is waarvoor het gecreëerd wordt. Al kan een timmerman zijn persoonlijkheid misschien achterwege laten in hoe hij zijn werk doet en het product dat hij levert, een kunstenaar ontkomt er niet aan bij het maken van een kunstwerk. Om je eigen stijl te ontwikkelen, om origineel te zijn en een artistieke verdienste te leveren, moet je dus wel werken met wie jij als persoon bent. Daarmee bedoel ik niet dat in ieder kunstwerk allerlei persoonlijke aspecten moeten zijn terug te vinden. Het gaat erom dat je als kunstenaar altijd in de eerste plaats als persoon in het creatief proces aanwezig bent.
Reflectie als professionele taak
Voor een kunstenaar is reflectie op wie je bent dus geen louter therapeutische bezigheid, of nutteloos tijdverdrijf. Het is een taak die voortkomt uit het ‘beroep’ (als je het zo wilt noemen). Dat brengt hoge verwachtingen met zich mee. In zekere zin ben je verplicht om je te ontwikkelen: de kunst verwacht niets minder van je. Het resultaat van het creatief proces komt voort uit wie je bent. En dat proces confronteert je weer met jezelf.
Oproep: Hoe zijn het persoonlijke en het creatieve volgens jullie met elkaar verbonden?
Filosoof, kunstenaar en schrijver. Geïnteresseerd in kunst, wetenschap en gezondheidszorg en altijd op onderzoek uit. Voor het blog van AKM KunstMaat schrijf ik over interessante onderwerpen voor studenten in het kunstonderwijs. Ik heb een een grijs met witte kat en hou van avondwandelingen.